24

sayı 134/2016

BİR KURŞUN KALEM, BİR BLOKNOT

VE BİR HESAP MAKİNESİ

...................................................

Bir projeyi gözden geçiriyorsunuz 

ve sanki bir şeyin hesapla 

bağdaşmadığını hissediyorsunuz. 

Çabucak elle veya çalakalem, 

ufak tefek hesap yapıyorsunuz 

ve sonuçta mertebe hatası 

olduğunu buluyorsunuz. 

Hesabı yapan mühendise 

bunu sorduğunuzda, bilgisayar 

çıktılarından oluşan devasal bir 

paketi gösteriyor ve kendinden 

emin bir tavırla ‘‘Bunları bana 

bilgisayar verdi’’ diyor.

Bu veya bunun bir benzeri size 

de mi tanıdık geliyor? Her, -her- 

diyorum çünkü, kendisi için 

çalıştığım veya irtibatım olan 

tasarım ofisleri, bu problemin 

benzerlerini bir çok kez yaşadılar. 

Bu program çıktısının hızlı bir 

gözden geçirimi ortaya şunu 

çıkarmıştı: Bir inputta, feet olarak 

kullanılması gereken birim yerine 

inch girilmiş ve bu hata birçok 

kez tekrar edilmişti.

Üniversiteyi yeni bitirmiş 

kıdemsiz bir mühendis olarak, 

bir takım çalışmasında bana ilk 

verilen görevlerden biri, çok katlı 

bir binayı hesaplamaktı. 70’li 

yıllardaydık ve o zamanlar PC’ler 

daha ortalıkta yoktu. Tasarım 

bürolarının çoğu, bilgisayar 

kullanımını karmaşık işlemler için 

tercih ediyorlardı. Sonrasında, 

IBM 1130’a geçiş yapıldığı 

dönemde, bilgisayar kullanma 

tecrübem de biraz bulunduğu 

için, benden, STRDL’a benzer 

bir programla, 2 boyutlu olarak 

bir binanın çözümü istenmişti. 

Modeli ve yükleri hesapladım 

ve programı çalıştırdım.  

Farklı yükleme durumları ve 

kombinasyonları için bir sürü 

çıktı aldım: yer değiştirmeler, 

momentler, kesme kuvvetleri 

ve benzeri... Bir üst mühendis 

çalışmamı kontrol etti. Ve ben 

onu hayretle izlerken, büyük bir 

kağıda iki boyutlu çerçeveyi çizdi, 

moment dağıtma yöntemiyle, 

farklı yükleme kombinasyonları 

için, her bir kolon ve kirişteki 

momentleri, kesme kuvvetlerini 

belirledi. Onun sonuçları ve 

benimkiler arasında sadece 

bazı küçük farklılıklar vardı. Bu 

analizi yapmak bana bir güne 

mal olmuştu ve tamamlamam 

için iki gün verilmişti. O günü, 

kurşun kalemiyle tüm moment ve 

kesme kuvvetlerini hesapladığı 

büyük kağıdını, çok iyi bir şekilde 

hatırlıyorum.

Şimdiki mühendislik okullarının 

çoğu, artık moment dağıtma 

yöntemini öğretmiyorlar. Onun 

yerine, bilgisayar programları elle 

yapılan hesapların yerini almış 

durumda. Genç mühendislerin 

kendilerini bağımlı kıldıkları 

bilgisayar çıktıları yüzünden, 

eğitimlerinde can alıcı bir 

noktayı; çok temel bir şey olan, 

bir kalem ve bir kağıtla, süratle 

el hesapları yapmayı ve böylece 

yaptıklarını daha detaylıca ve 

tamamen anlamayı, atladıklarını 

düşünmekteyim. 1960’a kadar 

yapılmış dünyadaki tüm yüksek 

binaları bir düşünün. New 

York’taki Empire State Binasını 

mesela… O, kurşun kalemlerle, 

bloknotlarla ve sürgülü cetvel 

yöntemleriyle hesaplanmıştı. 

Tasarımcıları, hesaplarının 

detaylarıyla uğraşırken, karmaşık 

görevlerinin tamamen idraki 

içindeydiler.

Geçenlerde, başka bir mühendis 

grubunun yaptığı çizim ve 

hesapları kontrol etmem istendi. 

Ücret saat üzerinden makul 

bir fiyattı. Neyse, kontrolu, 

bitirmem gereken sürenin tam 

yarısı sonunda, eleştirici bir 

not eşliğinde geri yolladım. 

Bu not içinde, başka diğer 

şeylerin dışında, hesapların 

çok karışık olduğunu, hesap-

çizimler arasında kolay bir 

şekilde bağlantı kurulamadığını, 

hesapların mantıklı bir sıra 

izlemediklerini, kritik elemanların 

unutulmuş olduğunu anlattım. 

Tonlarca bilgisayar çıktısı 

yollamışlardı ama inputları çok 

zordu kontrol etmek için.

Anlaşılabilirliğin Adım Adım 

Vurgulanması

Hesap esaslarının (ölü,hareketli 

ve yatay yükler) ve malzeme 

özelliklerinin yanı sıra, yapı 

elemanının nasıl incelendiğini 

gösteren bir krokinin verilmesi 

gerektiğini vurguladım. Her 

adımın ve kullandıkları her 

bağıntının yer almasının lüzumlu 

olduğuna dikkat çektim. Eğer bir 

bağıntı veya bir şekil bir koddan 

alınmışsa, mesela ACI 318 

veya ASCE 7, bunun doküman 

içerisinde referans olarak 

verilmesi lazımdır.

Benim vurgulamak istediğim, 

hesapların ve hesapların 

dayandıkları noktaların başkaları 

tarafından, sonrasında da 

anlaşılabilir olmasıdır. Bu 

durum, birkaç ay içinde veya 

yıllar sonra da olabilir. Aslında, 

orta büyüklükte bir projenin 

tasarımının sonuçlanması için 

bile, aylar gerekebilir. İzinlerin 

Yazan: David Kittridge

Çeviren: Yard. Doç. Dr. İnş. Y. Müh. Halet Almıla ARDA BÜYÜKTAŞKIN

İTÜ Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Yapı ve Deprem Mühendisliği Çalışma Grubu

24

makale