24
sayı 134/2016
BİR KURŞUN KALEM, BİR BLOKNOT
VE BİR HESAP MAKİNESİ
...................................................
Bir projeyi gözden geçiriyorsunuz
ve sanki bir şeyin hesapla
bağdaşmadığını hissediyorsunuz.
Çabucak elle veya çalakalem,
ufak tefek hesap yapıyorsunuz
ve sonuçta mertebe hatası
olduğunu buluyorsunuz.
Hesabı yapan mühendise
bunu sorduğunuzda, bilgisayar
çıktılarından oluşan devasal bir
paketi gösteriyor ve kendinden
emin bir tavırla ‘‘Bunları bana
bilgisayar verdi’’ diyor.
Bu veya bunun bir benzeri size
de mi tanıdık geliyor? Her, -her-
diyorum çünkü, kendisi için
çalıştığım veya irtibatım olan
tasarım ofisleri, bu problemin
benzerlerini bir çok kez yaşadılar.
Bu program çıktısının hızlı bir
gözden geçirimi ortaya şunu
çıkarmıştı: Bir inputta, feet olarak
kullanılması gereken birim yerine
inch girilmiş ve bu hata birçok
kez tekrar edilmişti.
Üniversiteyi yeni bitirmiş
kıdemsiz bir mühendis olarak,
bir takım çalışmasında bana ilk
verilen görevlerden biri, çok katlı
bir binayı hesaplamaktı. 70’li
yıllardaydık ve o zamanlar PC’ler
daha ortalıkta yoktu. Tasarım
bürolarının çoğu, bilgisayar
kullanımını karmaşık işlemler için
tercih ediyorlardı. Sonrasında,
IBM 1130’a geçiş yapıldığı
dönemde, bilgisayar kullanma
tecrübem de biraz bulunduğu
için, benden, STRDL’a benzer
bir programla, 2 boyutlu olarak
bir binanın çözümü istenmişti.
Modeli ve yükleri hesapladım
ve programı çalıştırdım.
Farklı yükleme durumları ve
kombinasyonları için bir sürü
çıktı aldım: yer değiştirmeler,
momentler, kesme kuvvetleri
ve benzeri... Bir üst mühendis
çalışmamı kontrol etti. Ve ben
onu hayretle izlerken, büyük bir
kağıda iki boyutlu çerçeveyi çizdi,
moment dağıtma yöntemiyle,
farklı yükleme kombinasyonları
için, her bir kolon ve kirişteki
momentleri, kesme kuvvetlerini
belirledi. Onun sonuçları ve
benimkiler arasında sadece
bazı küçük farklılıklar vardı. Bu
analizi yapmak bana bir güne
mal olmuştu ve tamamlamam
için iki gün verilmişti. O günü,
kurşun kalemiyle tüm moment ve
kesme kuvvetlerini hesapladığı
büyük kağıdını, çok iyi bir şekilde
hatırlıyorum.
Şimdiki mühendislik okullarının
çoğu, artık moment dağıtma
yöntemini öğretmiyorlar. Onun
yerine, bilgisayar programları elle
yapılan hesapların yerini almış
durumda. Genç mühendislerin
kendilerini bağımlı kıldıkları
bilgisayar çıktıları yüzünden,
eğitimlerinde can alıcı bir
noktayı; çok temel bir şey olan,
bir kalem ve bir kağıtla, süratle
el hesapları yapmayı ve böylece
yaptıklarını daha detaylıca ve
tamamen anlamayı, atladıklarını
düşünmekteyim. 1960’a kadar
yapılmış dünyadaki tüm yüksek
binaları bir düşünün. New
York’taki Empire State Binasını
mesela… O, kurşun kalemlerle,
bloknotlarla ve sürgülü cetvel
yöntemleriyle hesaplanmıştı.
Tasarımcıları, hesaplarının
detaylarıyla uğraşırken, karmaşık
görevlerinin tamamen idraki
içindeydiler.
Geçenlerde, başka bir mühendis
grubunun yaptığı çizim ve
hesapları kontrol etmem istendi.
Ücret saat üzerinden makul
bir fiyattı. Neyse, kontrolu,
bitirmem gereken sürenin tam
yarısı sonunda, eleştirici bir
not eşliğinde geri yolladım.
Bu not içinde, başka diğer
şeylerin dışında, hesapların
çok karışık olduğunu, hesap-
çizimler arasında kolay bir
şekilde bağlantı kurulamadığını,
hesapların mantıklı bir sıra
izlemediklerini, kritik elemanların
unutulmuş olduğunu anlattım.
Tonlarca bilgisayar çıktısı
yollamışlardı ama inputları çok
zordu kontrol etmek için.
Anlaşılabilirliğin Adım Adım
Vurgulanması
Hesap esaslarının (ölü,hareketli
ve yatay yükler) ve malzeme
özelliklerinin yanı sıra, yapı
elemanının nasıl incelendiğini
gösteren bir krokinin verilmesi
gerektiğini vurguladım. Her
adımın ve kullandıkları her
bağıntının yer almasının lüzumlu
olduğuna dikkat çektim. Eğer bir
bağıntı veya bir şekil bir koddan
alınmışsa, mesela ACI 318
veya ASCE 7, bunun doküman
içerisinde referans olarak
verilmesi lazımdır.
Benim vurgulamak istediğim,
hesapların ve hesapların
dayandıkları noktaların başkaları
tarafından, sonrasında da
anlaşılabilir olmasıdır. Bu
durum, birkaç ay içinde veya
yıllar sonra da olabilir. Aslında,
orta büyüklükte bir projenin
tasarımının sonuçlanması için
bile, aylar gerekebilir. İzinlerin
Yazan: David Kittridge
Çeviren: Yard. Doç. Dr. İnş. Y. Müh. Halet Almıla ARDA BÜYÜKTAŞKIN
İTÜ Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Yapı ve Deprem Mühendisliği Çalışma Grubu
24
makale