13
sayı 137/2016
GENEL İLKELER
Taslağın güncellenmesinde
• Mevcut yönetmeliğin uygulamasında zorluk
çekilen kuralların değiştirilmesi,
• Mevcut yönetmelikte eksikliği hissedilen
kuralların eklenmesi,
• Taşıyıcı sistem ve kesit analizi konusunda elde
edilen deneyimlerin ve teorik bilgilerin yönetmeliğe
yansıtılması,
ana ilkeler olarak kabul edilmiştir. Güncelleme
yapılırken, özen gösterilmesi gereken hususlar ise
aşağıdaki gibi verilebilir:
• Çok büyük değişikliklerin yapılması, uygulamadaki
mühendislere önemli zorluklar çıkarabilir.
• Kuralların çok ayrıntılı olması, bazı durumlarda
çözümsüzlük getirebilir.
• Güncellenen yönetmelik, betonarme yönetmeliği
olmadığı için, verilecek ayrıntılar uygun düzeyde
olmalıdır.
• Hazırlanacak yönetmelik, alışılmışın dışında olan
taşıyıcı sistem türlerine de açık olmalıdır.
TASLAKTAKİ DEĞİŞİKLİK VE EKLER
Taslağın “Bölüm 7 – Deprem Etkisi Altında Yerinde
Dökme Betonarme Bina Taşıyıcı Sistemlerinin
Tasarımı İçin Özel Kurallar” bölümündeki
değişikliklerin Eurocode 2, Eurocode 8 ve ACI
318 gözetilerek yapılması öngörülmüştür. Aşağıda
taslağın bu bölümünde yapılan değişiklik ve
eklerin önemli olanlarına yer verilmiştir. Taslakta
daha önceden isimlendirmeden kullanılan bir
parametre, D Dayanım Fazlalığı Katsayısı, ayrıntılı
biçimde yer bulmuştur. Bilindiği gibi, betonarme
kesit tasarımında beton ve donatının tasarım
dayanımları ƒ
cd
ve ƒ
yd
olarak kullanılır. Bu durumda,
kesitin kapasitesi ƒ
cd
= ƒ
cd
/1.5, ƒ
yd
= ƒ
yk
/1.15
ve ƒ
yk
≈ ƒ
su
/1.25 tanımları hatırlanırsa,
kesitin kapasitesi Dayanım Fazlalığı Katsayısı’nın
en az 1.5 mertebesinde olduğu tahmin edilebilir.
Deprem Yükü Azaltma Katsayısı R
a
nın en düşük
değerinin 1.5 olmasının sebebi de bu açıklamalara
dayandırılabilir. Ayrıca, kesite konulan donatının
genellikle gerekenden daha fazla olması yanında,
minimum donatı kuralları da gözönüne alınırsa, bu
katsayının daha da büyük olacağı anlaşılır. Taşıyıcı
sistemin sünekliği ile ilgili olarak kabul edilebilecek
bu katsayı, taslakta taşıyıcı sistem türüne bağlı
olarak 2.0, 2.5 ve 3.0 olarak verilmiştir. Bir kesitte
veya elemanda veya birleşim bölgesinde Kapasite
Tasarımı’nın kullanılmadığı süneklik düzeyinin sınırlı
kabul edildiği durumda, gevrek güç tükenmesini
önlemek için, gevrek güç tükenmesine sebep
olan kesit etkisinin Dayanım Fazlalığı Katsayısı
ile arttırılarak kesit geometrisinin belirlenmesi ve
donatısının hesaplanması öngörülmüştür. Buna
en basit örnek olarak sınırlı süneklikteki kiriş ve
kolonların kesme kuvveti tasarımında, taşıyıcı
sistem analizinden elde edilen kesme kuvvetinin bu
katsayı ile arttırılarak kullanılması verilebilir.
Beton ve Donatı
Bilindiği gibi, deprem bölgelerinde (TS 500’e
de uygun olarak) C20 ~ C50 arasındaki
beton kaliteleri kullanılabilmektedir. Ancak
yurdumuzda daha yüksek dayanımlı beton
üretilmekte ve kullanılmaktadır. Taslakta deprem
bölgelerinde kullanılacak beton kalitesi için C25
~ C80 arasındaki beton sınıflarının kullanılması
öngörülmüştür. C55 ~ C80 arasındaki betonlar
için kesit tasarım kurallarına ilişkin olarak
EC2 (TS EN 206)’e atıf yapılmıştır. Bunun
gibi Deprem Yönetmeliği’nde S500 çeliğinin
kullanılması sünekliğinin sınırlı olması sebebiyle
sınırlandırılmıştır. Ancak, TS 708’de tanımlı
olan B500C’nin kullanımına izin verilmiştir. Bu
suretle kesitlerde donatı yoğunluğunun azalması
beklenmektedir. Ayrıca yüksek kalitede beton
kullanılması durumunda betonun karakteristik
dayanımının 28 gün yerine (28 günde %80 ini
sağlamak şartı ile TS EN 206 esas alınarak) 90
günde de belirlenebilmesine imkan tanınmıştır.
Kolonlar
Dikdörtgen kesitli kolonların en küçük enkesit
boyutu 300mm sınırı yanında, minimum kesit alanı
90000mm
2
ye arttırılmıştır. Dairesel kolonların
minimum çapı 350mm olarak öngörülmüştür. Bu
şartlar, kolonlara verilen önemi yansıtmaktadır.
Bilindiği gibi, kolonlardaki normal kuvvet kesitin
sünekliğini olumsuz etkiler. Bu sebepten, başka bir
ifade ile sünekliği sınırlı da olsa arttırabilmek için,
TS 498’de verilen hareketli yük azaltma katsayıları
da dikkate alınarak, G ve Q düşey yükler ve E
deprem etkisinin ortak etkisi altında hesaplanan
eksenel basınç kuvveti, süneklik düzeyi yüksek
kolonlarda N
dm
/ A
c
≤ 0.35ƒ
ck
olarak ve süneklik
düzeyi sınırlı kolonlarda N
dm
/ A
c
≤ 0.40ƒ
ck
olarak
sınırlandırılmıştır. Deprem etkisinde kesitin bir
tarafında büyük basınç gerilmesi meydana gelirken,
kesitin diğer kenarında çok daha düşük basınç
gerilmeleri, hatta çekme gerilmeleri meydana
gelebilir. Bu sebepten, ortalama gerilmenin deprem
etkileri yerine, düşey yükler altında hesaplanması
daha anlamlı olacağı için, yükleme bu şekilde
değiştirilmiştir.
13
makale