19

sayı 138/2016

dolar yatırım yapılması gerektiği hesaplanmaktadır. 

Ekonomik kayıplar onarım ve güçlendirme 

masraflarının yanında yapı kullanımının sınırlanması 

sonucu oluşan maliyetleri kapsar. Söz konusu 

maliyetler özellikle köprü veya tünel gibi ulaşım 

yapılarında trafiğin aksaması durumunda çok 

daha büyük önem kazanır. Köprü gibi bir yapının 

kullanıma kapanması veya sınırlandırılması bu 

köprüyü kullananlar için artan trafik yoğunluğu ve 

zaman kaybı anlamına gelir. 

Yapılarda bu kadar yaygın dürabilite sorunlarıyla 

karşılaşılmasının temel nedeni yapı tasarımında 

beton dayanımlarının esas alınması, yeterli basınç 

dayanımının sağlanması durumunda dürabilitenin 

de sağlanacağının varsayılmasıydı. Mevcut yapılar 

üzerinde yapılan incelemeler bu yaklaşımın yetersiz 

olduğunu ve dürabiliteye dayalı yapı tasarım 

yöntemlerinin gerekli olduğunu açıkca ortaya 

koymaktadır (Cather ve Marsh, 1997). Betonarme 

yapılardaki dürabilite sorunlarının nedenlerinden bir 

tanesi de yapı özelliklerindeki dağılımdır (Şengül ve 

Gjørv, 2008). Yapıların dürabiliteye göre tasarımında 

beton özelliklerinin yanında beton paspayı gibi 

yapısal özellikler de ele alınmalı, dürabiliteye bağlı 

hasarların oluşum hızı gibi etkiler ile bunların 

dağılımlarının da dikkate alınarak, sınır durumlarla 

birlikte ele alınması gereklidir. Bu şekilde yapının 

servis ömrünü belirlemek mümkün olur. 

Kalkınma ve gelişme kavramı ile çoğu zaman 

ekonomik göstergelerle ölçülen refahı seviyesini 

arttırmaya odaklanırken, günümüzde sürdürülebilir 

gelişme ile bunun üzerinde beklentilere 

odaklanılmaktadır. 1987 yılında Dünya Çevre ve 

Kalkınma Komisyonu’nca yapılan tanıma göre 

sürdürülebilir gelişme; gelecek nesillerin kendi 

ihtiyaçlarını karşılayabilme yeteneğini ortadan 

kaldırmaksızın şimdiki neslin ihtiyaçlarının 

karşılanmasıdır. Günümüzün koşullarında, 

sürdürülebilir gelişmenin sağlanması giderek daha 

büyük önem kazanmaktadır. Sürdürülebilirlik; 

çevresel, ekonomik ve sosyal olmak üzere, 

birbirleriyle bağıntılı etkilere dayanır (ASTM E 2432). 

Servis ömrü hesaplanabilen veya tahmin edilebilen 

bir yapıda yaşam döngüsü değerlendirmeleri 

yapılabilir (TS EN ISO 14040, 2007). Böyle bir 

değerlendirmede; yapının ilk inşasından ömrünü 

doldurup yıkılmasına kadar geçen sürede, çevreye 

verilen zararlar, karbon izi, enerji ihtiyaçları ve her 

türlü maliyetler gibi çeşitli faktörler esas alınır. 

Bu hesaplamalarda sadece ilk yapım değil, tüm 

işletme, bakım ve onarımlar ile yıkım aşaması 

da değerlendirmeye dahil edilir. Bu kapsamda, 

kullanılan malzemelerin üretimi ve malzemelerin 

inşaat sahasına taşınması için gerekli enerji, bu 

üretim ve taşınma sırasında çevreye etkileri, yapının 

kullanımı sırasındaki enerji ihtiyaçları gibi faktörler 

de esas alınır. Böylece farklı yapı sistemleri, 

malzemeler veya yöntemlerin karşılaştırılarak en 

uygun seçimlerin yapılması mümkün olabilir. Bunun 

bir sonucu olarak da sürdürülebilirlik sağlanabilir. 

Sunulan bu çalışmanın temel amacı betonarme 

yapıların dürabiliteye göre tasarımının 

sürdürülebilirliğe etkisini ortaya koymaktır. Bu 

amaçla, farklı özelliklere sahip elemanların klor 

etkisine bağlı korozyon durumundaki performansı 

ele alınmakta ve bu etkilerin sürdürülebilirliğe 

etkisini değerlendirmek için farklı durumlar 

karşılaştırılmaktadır.

DÜRABİLİTEYE GÖRE TASARIM

Servis Ömrü

Betonun yetersiz dürabilitesine bağlı sorunlar 

sonucu yapı performansı zamanla azalır. Yapı 

tipine bağlı olarak farklı servis ömrü tanımları 

kullanılmaktadır ancak genel bir tanım olarak; 

yapının performansı belirli bir değerin altına 

düştüğünde veya önemli onarımlar gerektiğinde 

servis ömrüne ulaşıldığı kabul edilebilir. Yapı 

özelliklerine ve kullanımına bağlı olarak yapıdan 

beklenen servis ömürleri değişebilir. Tasarımda 

kullanılabilcek gösterge niteliğindeki bir yapı servis 

ömrü sınıflandırması Tablo 1’de verilmektedir (TS 

EN 1990, 2002).

 Sınıf 

Tasarımda kullanılabilcek 

Örnek

  

gösterge servis ömrü (yıl)

 

1 

10 

Geçici yapılar

 

2 

10-25 

Değiştirilebilir taşıyıcı elemanlara sahip yapılar

 

3 

15-30 

Tarım yapıları

 

4 

50 

Konut ve kamu yapıları

 

5 

100 

Anıtsal binalar, köprüler ve diğer önemli yapılar

Tablo 1. Yapı servis ömürleri (TS EN 1990, 2002)

19

makale