6
sayı 148/2018
artık sadece maliyet ve teknik
performans değerlendirmesi
yapılarak değil aynı zamanda
proje bazlı ham madde ve enerji
tüketimi ile oluşabilecek çevresel
problemler de dikkate alınarak
tasarlanmaya çalışılmaktadır.
Söz konusu çevresel etkiler
detaylı ve sistematik bir biçimde
yaşam döngüsü analizi (YDA) ile
analiz edilebilmektedir (Gürsel
& Meral, 2012). YDA, bir ürün
veya hizmetin üretilmesi için
gerekli ham madde temininden
itibaren, üretim, sevkiyat, tüketici
tarafından kullanım ve son
olarak kullanım sonrası atığa
dönüşümünü içeren yaşam
döngüsünün her aşamasındaki
çevresel etkileri (İklim değişikliği,
ötrifikasyon, asidifikasyon, toksik
emisyonlar gibi.) belirlemek,
raporlamak ve yönetmek için
kullanılan bir yöntemdir (Rebitzer
et al., 2004). Tipik bir YDA için
yer alan yaşam döngüleri Şekil
1’deki gibidir.
YDA; amaç ve kapsamın
belirlenmesi, envanter analizi,
etki analizi ve yorumlama olmak
üzere dört temel aşamadan
oluşmaktadır. İlk aşamada
projenin amacı, kapsamı,
detayları ve sınırları belirlenir.
İkinci aşama olan envanter
analizinde projenin yaşam
döngüsü boyunca tüketilen tüm
girdiler ile kullanım sonucu
oluşan tüm çıktılar saptanır. Ham
madde, enerji, su gibi girdiler
ile kullanım sonucu oluşan
atık, emisyon gibi çıktıların
göz önünde bulundurulduğu
bu aşamayı etki analizi takip
eder. Etki analizinde envanter
analizinde belirlenen girdi ve
çıktıların insanlar ile çevre
üzerindeki etkileri değerlendirilir.
Son aşama olan yorumlama
bölümünde ise envanter ve
etki analizleri sonuçları birlikte
değerlendirilerek tespit edilen
çevresel etkilerin azaltılması
yönünde iyileştirme çalışmaları
yapılır (Tangüler, Meral, & Gursel,
2014). YDA sonucu çevresel etki
performansları açıkça görüldüğü
için söz konusu etkilerin asgariye
indirgenebileceği en uygun
seçimler yapılabilir ya da var
olan sistemlerde iyileştirmeler
yapılarak sürdürülebilirlik
artırılabilir.
YDA’nın, bir ürünün ya da
hizmetin yaşam döngüsünün
hangi aşamalarını kapsadığına
bağlı olarak “beşikten mezara”,
“beşikten kapıya”, “beşikten
beşiğe” ve “kapıdan kapıya”
olmak üzere farklı türleri vardır.
Bir ürünün ya da hizmetin ham
madde temininden (beşik) atık
bertarafına (mezar) kadar tüm
yaşam döngüleri düşünülerek
analiz yapılıyorsa bu durum
“beşikten mezara”; ham madde
temininden (beşik) fabrikaya
iletim aşamasına (kapı) kadar
tüm süreçleri kapsayacak
şekilde analiz yapılıyorsa bu
durum “beşikten kapıya”
olarak adlandırılmaktadır. Eğer
“beşikten mezara” yapılan
YDA, döngünün son aşaması
olan atık bertarafı geri kazanım
ile sonuçlanıyorsa “beşikten
beşiğe” olarak anılmaktadır.
Son olarak, tek bir aşamaya ait
yaşam döngüsü ele alınıyorsa
bu yaklaşım “kapıdan kapıya”
olarak adlandırılır (Demirer,
2011). Bu çalışmada bir ürün ya
da hizmetin yaşam döngüsünün
kısmen ele alındığı “beşikten
kapıya” yaklaşımı uygulanmıştır.
YDA’da sonuçlar ise küresel
ısınma, asidifikasyon,
ötrifikasyon, stratosferik ozon
tüketimi gibi etki kategorileri
Şekil 1. YDA’nın aşamaları (U.S. Environmental Protection Agency, 2006).
6
makale