16
sayı 149/2018
Arsa sınırlarına dayanan ve birden çok bodrum katı olan derin kazı çukurlarının, çevresinde bulunan komşu
yapılara, yollara ve alt yapıya da zarar vermemek için geçici veya kalıcı iksa sistemleriyle desteklenerek
açılması ve yeni yapının inşası gerekmektedir. Farklı uzmanlığı olan mühendislik disiplinlerinin bir arada
çalışmasını gerektiren bu sürecin aşamaları sırasıyla zemin etüdü ve geoteknik rapor, tasarım, onay ve
kontrol olarak özetlenebilir. Farklı disiplinlerin çalışmasının herhangi birindeki eksiklik veya aksaklık, işini
doğru yapmış olsa bile diğer disiplinlerin de çalışmasını boşa çıkarmaktadır.
Derin kazıların yapılabilmesi için geliştirilen tüm destekleme sistemlerinin başlangıç ayağı, ilgili bölgeye
ait zemin etüdü raporu baz alınarak mevcut yapı, yol ve alt yapıyla ilişkiler de incelenip göz önünde
bulundurularak inşaat mühendisi kökenli bir uzman tarafından geoteknik raporun hazırlanmasıdır.
Ayrıca zemin etüdü raporları oluşturulurken belli noktalarda gözlemler yapılıp arazinin diğer bölgeleri için
varsayımlar yapılır.
Uygulama sırasında gerçek zemin durumu gözlemlenip öngörülen zemin profilinde olabilecek değişiklikler
konusunda ilgili disiplinler uyarılmalıdır. Geoteknik raporlar, kazı yapılacak bölgenin zemin tabakalarının
değişimini gösteren zemin profilini, her bir zemin tabakasının geoteknik tasarım parametrelerini, yeraltı
suyu durumunu, bitişik arsalarla entegre olacak şekilde yapılacak kazı için uygun iksa sistemi ve arsa
üzerinde yapılması planlanan yapının temel tasarımı için önerileri içerir.
Derin kazı tasarım süreçlerinin en önemli parametrelerinin başında zemin cinsiyle birlikte zemin içerisinde
bulunan su muhtevası ve yeraltı su seviyesi gelmektedir. Bu veriler, kazıya ve seçilecek iksa sistemine yön
veren unsurlardır. Buna ilave olarak; kazı ve iksa çalışmaları esnasında oluşacak yağışların getireceği ani
ve debisi yüksek su akışının da destekleme sistemine ilave yük getirmeden drene edilmesi her koşulda
tasarımın bir parçası olmak zorundadır.
O halde; ani bir yaz yağmurunun getirdiği su akışının, doğru mühendislik hizmeti almış bir iksa sistemini
alt edebilmesi mümkün değildir. Yapılan tasarım için varsa öngörülen geçerlilik süresinin işin başında
belirlenmesi ve bundan tüm disiplinlerin haberdar olması da başka bir önemli konudur.
Derin kazı ve dayanma yapısı işlerinde bu süreçlere uygun yol haritası izlenmezse, benzer vakalar ne yazık
ki sıkça yaşanabilecektir. Göçmelerin nedenlerini tüm süreçler ve aktörler açısından şöyle özetleyebiliriz:
• Hazırlanan zemin etüd raporları ve geoteknik değerlendirme raporlarının bir kısmı, yetersiz
araştırmalara dayandırılarak, eksik bilgiler veya yanlış değerlendirmelerle basma kalıp olarak
hazırlanmaktadır. Yerinde yapılan zemin etüdleriyle, mevcut yapı, yol ve alt yapıyla ilişki de incelenip göz
önünde bulundurularak geoteknik rapor hazırlanmalıdır.
• Rapor, zemin tabakalarının değişimini gösteren zemin profilini, her bir zemin tabakasının geoteknik
tasarım parametrelerini, yeraltı suyu durumunu, bitişik arsalarla entegre olacak şekilde yapılacak
kazı için uygun iksa sistemi ve arsa üzerinde yapılması planlanan yapının temel tasarımı için önerileri
içermelidir.
• Dayanma yapılarının tasarımı konusunda uzman ve tecrübeli inşaat mühendisleri tarafından
yapılmalıdır.
• Yapı denetim kuruluşları, gerek tasarım denetimine, gerekse inşaat imalatının denetimine gereken
önemi vermelidir.
• Tasarım denetimi, onay mercileri tarafından (belediyeler vs) gereken ciddiyette yapılmalıdır.
• Bazı ihalelerde inşaat imalatını yapacak firmalar işi üstlenirken tasarımıyla birlikte üstlendiğinde, yapı
güvenliğinden taviz vererek güya ekonomik tasarımları mal sahibine sunmaktadır.
• Proje müellifinin bilgisi dışında inşaat esnasında yapılan değişiklikler (daha derin kazı, yeterli ankraj
yapılmaması, yeterli test yapılmaması vb) yapı güvenliğini tehlikeye sokmaktadır. Gelişen durumlardan,
birlikte çalışan tüm mühendislik disiplinlerini eş zamanlı bilgilendirip yapılan tasarım ve yük kabullerinin
dışına çıkılıp çıkılmadığını kontrol etmek çok önemlidir.
• Herhangi bir sorun işaret verdiğinde, belediyeler gereken tedbirleri almakta gecikmekte, olay vuku
bulduktan sonra insani tedbirleri almaktadır. Özellikle derin kazı gerektiren inşaatlarda, kazının her
aşamasında düzenli ölçümlerle de destekleyerek, gerekli gözlem ve kontroller yapılıp önlemler başta
alınmalıdır.
• Yağışlı havalarda vb uygun olmayan iklim koşullarında zemin kazıları devam etmektedir.
16
rapor