23
sayı 149/2018
tebliğ
Geleceği Kazanmanın Anahtar Kavramı: Yapı
Denetimi
Riskli binaların güçlendirilmesine dönük çalışmalar
mevcut duruma bir müdahaledir ve haliyle bugünle
ilgilidir. Ancak yapı denetimi sadece bugünü
değil geleceği ilgilendiren bir kavramdır; geleceği
kazanmanın anahtarıdır.
Yapı Denetimi, zemin seçiminden başlayarak
zemine uygun projeyi, projeye uygun imalatı, nitelikli
malzeme kullanımını, çevre güvenliğini, estetiği,
garanti süresini, yani üretim sürecinin hemen her
aşamasını kapsamaktadır.
Deprem riski az olan, kaçak yapılaşmanın
görülmediği ülkelerde bile yapı denetim kavramı,
üretim sürecinin vazgeçilmezi olarak görülüyorsa,
bir deprem ülkesi olan Türkiye’de yapı denetimi
sisteminin hâlâ zaaf ve sorunlarla bir anılmasını
kabullenmek mümkün değildir.
Bilindiği gibi 2001 tarihli 4708 sayılı Yapı Denetim
Yasası sadece 19 ilde uygulanmış, bu zaman
zarfında gerek yasada, gerekse ilgili yönetmeliklerde
defalarca değişiklik gerçekleştirilmiş, 2011`den
başlamak üzere yasa bütün ülkede uygulamaya
alınmıştır. 10 yılı aşkın deneyime rağmen,
sorunların varlığını sürdürmesi asıl tartışmanın
yasanın özüne dönük olmasıyla ilgilidir.
Yasanın özüne dair iki itiraz noktamız bulunuyor.
Birincisi özel firmalar aracılığıyla yürütülüyor olsa
da, yapı denetimi öz itibariyle bir kamu hizmetidir.
Bugün sistemin kamusal yönü ne yazık ki etkili
değildir ve yapı denetimi gibi önemli bir kavram,
piyasa ilişkilerinin inisiyatifine bırakılmıştır. İkincisi
ise yüklenici ile yapı denetim firması arasındaki
ücret ilişkisi sağlıklı bir denetim yapılmasına
engeldir. Yapı denetim firması ücret aldığı işvereni
denetlemekle yükümlüdür ki bu denetimin ruhuna
uygun değildir. Dolayısıyla bu ilişki yeniden tarif
edilmeli ve yasada gerekli değişiklikler yapılmalıdır.
Şu noktanın kamuoyu tarafından anlaşılması
gerekmektedir. Yapı denetiminin sağlıklı ve işlevsel
olduğu bir sistemde Sütlüce’deki facia yaşanmaz,
binalar depremde ayakta kalır, can ve mal güvenliği
azami ölçüde korunur.
Kentsel Dönüşüm Kavramı
Kentsel dönüşüm kavramının ilk kez yoksul ve
az gelişmiş ülkeler için kullanılması tesadüf
değildir. Çünkü söz konusu ülkelerdeki kentlerde
kaçak yapılaşma yoğundur ve özellikle kent
yoksullarının yaşadığı bölgelerdeki yapılar güvenli
olmaktan uzaktır. Kavramın, neoliberalizmin kent
politikalarının odak noktasına alınması ise ulusal
ve uluslararası büyük sermaye gruplarının kentsel
değerleri ranta dönüştürme beklentisi nedeniyledir.
Yoksullar mahallelerinden, sosyal yaşam
alanlarından koparılarak kentlerin dışına çıkarılmalı,
kent merkezleri mega AVM’ler, üst gelir gruplarına
yönelik lüks konut projeleri için düzenlemelidir.
Takip edildiği üzere, ülkemizdeki kentsel dönüşüm
süreci, kavramın kuramsal çerçevesine uygun
seyretmektedir. Her ne kadar deprem tehlikesi
üzerinden toplumsal meşruluğu sağlansa da,
kentsel dönüşüm projelerinin rant değeri yüksek
bölgelerden başladığı sır değildir. Bu tespit bizlerin
değil bizzat Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkililerine
aittir. İşin doğrusu sorun tam da buradan
kaynaklanmaktadır. Geçen dönem bakanımız
Mehmet ÖZHASEKİ, kentsel dönüşüm projelerinin
doğru olduğunu ancak yoğunluk artışına gidilerek
yeni kentsel rezaletlerin ortaya çıktığını, projeler
bağlamında rant savaşlarının yaşandığını itiraf
etmiştir.
Kentsel dönüşüm projelerinin rant değeri
yüksek bölgelerden başladığına dair gözlem ve
tespitleri doğrulayan bir başka açıklama da Japon
Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) tarafından yapıldı.
Ajansın tespit ettiği riskli alanlarla Bakanlığın tespit
edip kentsel dönüşüm başlattığı riskli alanlarının
yüzde 73 oranında örtüşmediği ortaya çıktı. 2.
ve 3. derece deprem kuşağında bulunan Esenler,
Gaziosmanpaşa, Bağcılar, Sarıyer gibi bölgelerde
yoğun şekilde kentsel dönüşüm projeleri hayata
geçirilirken, 1. derece deprem kuşağında bulunan
Beylikdüzü, Bakırköy, Bahçelievler, Zeytinburnu,
Fatih, Ümraniye, Ataşehir, Maltepe, Sancaktepe,
Tuzla, Pendik gibi ilçelerde az ya da hiç proje
olmaması manidardır. Örneğin, Armutlu Mahallesi
riskli bölge olmamasına rağmen, ranta açık konumu
23
17 ağustos anma etkinlikleri